«Å gjøre poesien til verktøy. Om årets Aschehougprisvinner»

«Å gjøre poesien til verktøy. Om årets Aschehougprisvinner»
Kritikersalong om Øyvind Rimbereids forfatterskap

Tid og sted: 26. september kl. 19.00, på Litteraturhuset i Oslo, i Kjelleren.

Om Rimbereids poesi er det blitt sagt: «Den viser oss med all mulig tydelighet at litteraturen skal brukes til å tenke med. Diktet kan ta for seg intellektuelle problemkomplekser, politiske omkalfatringer, materielle realiteter – og forsyne oss med redskaper til å se dem, tenke om dem.» Hvordan gjør han dette?

I denne kritikersalongen nærmer vi oss forfatterskapet til årets Aschehougpris-vinner fra ulike vinkler. I panelet sitter litteraturkritikerne Tom Egil Hverven (Bokmagasinet) og Carina Beddari (Morgenbladet). Ordstyrer er kritiker Janneken Øverland. Etter samtalen vil Øyvind Rimbereid selv lese.

Ordstyrar Janneken Øverland ynskte velkomen og presenterte panelet: Carina Beddari er kritikar i Morgenbladet og Tom Egil Hverven er hovudmeldar i Klassekampen Bokmagasinet. Beddari og Hverven held kvar sine innlegg før alle tre samtalar. Til slutt les Øyvind Rimbereid frå Lenis plasser, som kjem ut på Gyldendal forlag i slutten av oktober.

Innleiing ved Janneken Øverland: Øyvind Rimbereid er ein svært anerkjend og prisløna forfattar, men akkurat Aschehougprisen hadde han ikkje fått. Eg tenkjer at mange med oss syntest det var på tide. Eg skal lese tre utdrag frå juryen si grunngiving:

Prisvinnerens poesi viser oss med all mulig tydelighet at litteraturen skal brukes til å tenke med. Diktet kan ta for seg intellektuelle problemkomplekser, politiske omkalfatringer, materielle realiteter – og forsyne oss med erkjennelsesredskaper. Med en forbløffende evne til idévekkende bilder, kan årets vinner slå opp døren for en diktsamling med følgende strofe: «Verdens største golv / dekket av seksti millioner år / gamle filleryer. / Om morgenen: like nye.» […]Hvem andre enn årets prisvinner er i stand til – i poesiens form! – å spille et Bach-partitur på det gigantorgelet som utgjøres av den norske kontinentalsokkelen?

Denne poeten har gjort diktet til et verktøy i det store fremtidslaboratoriet, han har sørget for at «litteraturen har funnet veien inn i eksperimentariet.

I andre diktsamlinger har denne viljen gitt stavangerdialekten vidunderlig luft under vingene.

Her er det mykje spennande å ta fatt i. Det skal vi gjere snart, men først vil eg gi dykk eit privat lite glimt om det siste, det om stavangerdialekten. Rimbereid og eg er fødd og oppvaksne i dei same gatene på Våland – ein fin og luftig bydel i Stavanger – med tjue års mellomrom. Eg drog då han blei fødd.

Men gatene blei verande. Mange år og mange ord seinare, då eg las «Jimmen», kom det ein plutseleg og skjerande høg lyd til meg, frå boka og frå dei gatene. Tidleg på 50-talet gjekk det kvar tysdag ein mann gjennom gata vår. Han hadde ei open kjerre som han drog bak seg, og den var full av fisk. Han ropte, nei, han gaula: «FERSKE TORSK! LEVANDE SEI! FERSKE TORSK! LEVANDE SEI!» Og alle mødrene sprang ut i gata med skaut på håve og kjøpte fisk. Kvar fredag kom det ein Jimmen-aktig hest med ’sydremannen’ og samla opp restane etter vekas måltid. Dei la det i ’sydredunkane’ for å gi til grisane på Ullandhaug. Det er klart vi kjeldesorterte på 50-talet! Det var ein økologisk, fornuftig, kortreist, enkel og levande næringssirkel. Folk og dyr i fint driv.

Så takk frå meg, Rimbereid, for både bilete og lyd til mitt livs film. Og vær så god til Carina.

Carina Beddari: Eg må først nemne at då eg gjekk på Skrivekunstakademiet for ti år sidan, hadde eg Rimbereid som lærar. No er det litt som eksamen, eller kanskje heller hemn for at han ein gong kalla nokre av dikta eg hadde skrive for ’modernistiske klisjear’. Neida, han hadde rett i det.
Av alt ein kan ta tak i frå Rimbereids forfattarskap, er det særleg to ting som har interessert meg som lesar. Det første er tonen i dikta, som er særeigen ikkje berre på grunn av dialektbruken, men også på grunn av bruken av spørsmål, assimiler, utrop, konstateringar, gjentakingar; intet retorisk grep er Rimbereid framand. Alt blir brukt på ein gjenkjenneleg, rytmisk medviten og effektiv måte. Eg tenkte å lese eit kort sitat frå den nyaste diktsamlinga hans, «Lovene» (2015):

Friheten.
Å kjenne loven,
men uten å være holdt fast av den.
Å slåss for det!
Å frigjøre seg
uten å bli vektløs.
Den som sier «nei», den som sier høyt et «motord»
når øyeblikket ber om det,
den som tar det skrittet
som alltid er usikkert.
På ny og på ny.
Den er fri.
Men så finnes også
Den enkle, nesten umerkelige friheten.
Den som ikke kan planlegges,
ingen regel, ingen lov finnes under den.

Den som kommer brått
en mai-kveld klokken halv ti
på en buss gjennom byen
idet noen litt lenger framme ler til hverandre
eller til alle,
og vil le til alle,
slik at det kjennes ut som om det grønne
i butikkuniformen
også ler litt, en syngende latter
til det grønne innerst i en maigrønn bjørk
der ute, bak et gjerde.

Det høyrest kanskje tilforlateleg ut, men kvart ord, kvar linjedeling – vekslinga mellom det lette og det tunge, tempoet og plasseringa av ordet på sida – er resultat av ei imponerande nøyaktigheit og rytmekjensle som gjer at tonen i Rimbereids dikting legg seg tett på songen og musikken. På kvar side er tone og rytme avstemd mot innhald. Dette er kanskje den mest berusande kvaliteten i dikta. Ein blir rive med i songen, med alle dei kasta og brota som finst der. For det er jo ikkje berre harmoni her.

Eg har også tenkt at tonen kan vere ein veikskap, for i blant kan det bli lite plass til lesaren, kanskje særleg i dei lengste og mest informasjonstette dikta. Dei kan vere så insisterande at dei grensar til det monomane. Kva ville ha kome ut av det om ein diktar av Rimbereids format tillét seg å bryte endå meir med den tonen han har bygd opp? Om han legg vekk noko av sitt formmessige standardrepertoar? For ein finn att dei same måtane å byggje opp dikt på i så å seie alle diktsamlingane hans. Vel, så lenge Rimbereid framleis skriv, veit vi ikkje alt om stilen hans. Og vi kjem ikkje til å vite alt om den i framtida heller. Dette er trass alt ein forfattarskap som minner oss om korleis idear og hendingar heile tida held seg ved like; at alt har si uavslutta og høgst levande verknadshistorie.

Det andre eg vil drage fram, er kor mykje Rimbereid faktisk tillèt seg i sitt eige forfattarskap – tematisk og formmessig. Når eg dei siste vekene har lese heile forfattarskapen på nytt, kronologisk, blei eg slått av kor godt tima dei tematiske kasta i langdikta hans er. Dei er også forankra i dikta. Konkrete omgivnader lèt tankane springe over i noko større, assosiasjonar med konkrete utgangspunkt. Det lèt dikta ta eit skritt ut i ei anna verkelegheit.
Andre stadar kjem brota verkeleg overraskande på, som i «Orgelet som ikke finnes» i Orgelsjøen (2013). Midt i ein teknisk og informasjonstung passasje kjem han attende til det menneskelege: «Men du er òg en bølge!» Eg skal lese litt frå dette også:

Men du er òg en bølge!
I køen inn mot rundkjøringen
og i aprilvarmen som brått bare finnes
uten spørsmål.
En bølge slår inn mellom legesenteret
og trærne som nå bare er trær.
Den bare breier seg ut!
Den blå lakken på panseret
som brått ikke kan skilles fra det
som synger i deg.
Den skinner sånn!
Ei gammel dame
med lav ettermiddagssol
som en hvit bris gjennom det krøllete håret.
Er hun akkurat i dag
din søster?
Eller er alt dette bare følelser?
Men hva så?
For nå er du en bølge,
og den løfter deg
ikke forbi og ut i en annen virkelighet,
men inn i denne, der graset langs veien
gror fortrolig med grønne skygger.

Ofte blir Rimbereid dregen fram som ein historiemedviten diktar. Noko av det geniale ved forfattarskapen er at det ikkje berre er eit notidig eg som dreg linjer til fortida. Det kan like gjerne vere eit framtidig eg som dreg linjene attende til oss, som i Solaris korrigert (2004), eller det kan vere fortidige skikkelsar som førestiller seg ulike framtider. Meir enn at han dreg inn historiske døme i dikta, er det måten han gjer det på som opnar for ein annan måte å tenkje om historia på – ein måte som berre er mogleg i diktet si form. I essaysamlinga Hvorfor ensomt leve? (2006) skriv Rimbereid om Simone Weil at ho «lar det historiske eksempelet bli springbrett for en analyse av en prekær situasjon». Det er ikkje tvil om at det for Rimbereids eigen del er både fortida, framtida og det noverande sine prekære situasjonar som blir henta fram.

Eg vil også nemne ei anna side ved forfattarskapen, som eg la merke til når eg no las den som heilskap. Mykje av det som er til stades i diktsamlingane, finst faktisk også i prosautgivingane hans, som eg ikkje hadde lese før. Til dømes er staden like viktig her som i poesien, men også klassemedvitet. Guten som står utanfor lova, i diktet «Hendene» frå Lovene, finn ein i ulike versjonar også i novellesamlingane hans. Sjølv om dei på ingen måte er like viktige bøker som diktsamlingane, vil nok den som leitar etter eigenarten i forfattarskapen, finne ganske mange trådar der.

Tom Egil Hverven: For ein som har følgd Rimbereids forfattarskap over tid, er det inga overrasking at han verdset musikk, og det på ganske høgt nivå. Eg skal snakke mest om ei bok, nemleg Orgelsjøen.

Rimbereid skriv om interessa si for jazz i essayet «Mellomslaget» frå Hvorfor ensomt leve – ei bok som også inneheld interessante tankar om forholdet mellom lyd og lyrikk. I tillegg opptrer Rimbereid frå tid til anna med bandet Xploding Plastix og har lese frå Solaris korrigert til denne duoen sin elektroniske jazz. Å vere til stades på slike konsertar, gjerne endå djupare plassert i terrenget enn vi er her i kjellaren på Litteraturhuset, er som å bli plassert i ein poetisk-musikalsk tenketank som oppstår der og då og som med god margin overgår andre tenketankar. Tittelen Orgelsjøen inneber også at noko blir senka ned, og er uttrykk for ein kontinuitet i forfattarskapen.

Orgelet i Orgelsjøen er ein mangfaldig metafor: Det kan vere ein pustebelg, lik verdshava eller regnskogane sine lunger – eit bilete på naturens andedrag i fotosyntesen. Gjennom boka kan orgelet også tydast som ei slags verdsmaskin, eit instrument som kallar fram eit stort, myldrande univers i seg sjølv, omtrent slik ein kan oppleve ein orgelkonsert der alle moglegheitene som ligg instrumentet blir utnytta. Men samanstilt med ordet ’sjøen’ blir ordet dystrare. Eit orgel i sjøen. Alt søkk. Lyden druknar, det som brenn, sjølve livet, sloknar.

Boka er uvanleg fyldig, trass i at den berre har 80 sider. Høgre- og venstremargen beveger seg frå side til side, som hender på eit klaviatur. Først blei eg begeistra av overskotet og den suverene bruken av verkemiddel i samlinga. Etter andre og tredje gongs lesing blei eg meir trist. Dikta i Orgelsjøen fører sanningar eg vanlegvis klarer å halde på armlengdes avstand, heilt nær. Prologen «Belgen» spør nesten rett ut: Kva om vi er i ferd med å skade belgen som ligg under orgelet? Sjølve det i naturen som gir lyd eller skapar liv. Kva om vi øydelegg sjølve lufta vi pustar i? Eg siterer:

Men det er belgen under
som får alt til å røre seg.
Den sløser med hele sin lunge
og blåser i ventiler
mennesket ikke kan telle.

Den er like stum som blind
og har aldri skjønt seg på larmen
fra sabler, gull, ny filosofi
eller fra kvotene
som nå måles rundt hver rot

Sorgen inni en kommende
verdenstragedie
får mennesket ta seg av.

Kva betyr denne siste setninga, at mennesket skal ta seg av sorga inni ei komande verdstragedie? Er det slik at alle organismar blir råka av endringar kloden gjennomgår akkurat no? At mennesket er eit levande vesen med språk, poesi, medvit, og dermed moglegheit til både sorg og omsorg, tanke og omtanke? Stemninga i prologen blir utdjupa i dei to lengste dikta i boka, «Hegels orgel» og «Orgelet som ikke finnes». Dei utgjer eit tyngdepunkt med lærde spekulasjonar om staten som eit slags orgel, eit instrument som fører fram det moderne samfunnet i filosofen Hegels levetid ved inngangen til 1800-talet. Dikta antyder korleis tenking om staten, eller menneskelege samfunn i det heile, etter kvart mistar misjonen sin og retninga si. Skjer det fordi staten smeltar saman med pengestraumar og blir identisk med den globale økonomien? Og dermed at orgelet endar i sjøen? Det er ei mogleg tolking. I så fall får Alexander Graham Bells gjennombrot – med oppfinninga av telefonen i 1876 – denne utviklinga til å skyte fart. Den er nemnd i samlinga. Telegrafi, telefoni og moderne mediar fram til vår tids samansmelting av internett og mobiltelefoni blir i Rimbereids dikt ein slags totalvekslarar. Informasjonen utvikar stadig nye former for lydmessig og visuell synkronisitet; samtidigheit. Eg siterer:

Den nye
varesirkulasjonen
som sirkler i luftens korridorer
like under
de digitale pengene
som farer omkring
i de elektromagnetiske virvlene
mellom satelitter.

Dette lange diktet utviklar seg marerittaktig, som eit paradis med eit helvete veksande inne i seg. Eit av samfunnets sluttprodukt er malstraumen av søppel, i boka synleg i ein einsamflygande svartfotalbatross langt ute i Stillehavet. Fuglens normale føde er til forveksling lik dei fargerike plastremsene som flyt i vasskorpa. Bilete av fuglar som døyr på denne måten kan ein lett finne gjennom eit google-søk på nettet. Problemet med frittflytande plast blir altså behandla av Rimbereid i ferdigstilte dikt allereie for fire år sidan. I søppelkvervlane finst den dystopiske visjonen om det moderne samfunnet. Den mørke tolkinga av orgelsjøen. Ei stund verka det som at teknologiske nyvinningar kunne gi storslegne moglegheiter, men etter kvart liknar det vonde draumar.

Undervegs i dei to lange dikta går Rimbereid i dialog med ei rekkje tekstar og hendingar, til dømes «Til min Gyldenlak», som Henrik Wergeland skreiv på dødsleiet. Eller han hintar til Hegel si syster Christiane, som drukna seg rett etter filosofens død, og etter at dei to syskena hadde glide frå kvarandre lenge, ho inn i mentale lidingar, han ut i verdsry. Ei nærliggjande tolking kan vere at ein av filosofiens største systembyggjarar ikkje makta å sjå sine aller næraste, eller relatere dei til si eiga historie. Samstundes er Rimbereid for smart som poet til å gi att slike hendingar på ein moralsk eintydig måte. Boka formulerer ein skremmande tanke:

Å bli fortrolig med at det bare
skal synke.
Å bli fortrolig med anti-Nietzsche.

Det siste er kanskje ei avvising av Friedrich Nietzsches tanke om alle tings atterkome. Rimbereids bok antyder derimot at alt søkk og blir borte. Nokre korte dikt midt i boka reflekterer over industrien og dei tilhøyrande fellesskapane si forsvinning, til dømes i Moss eller Stavanger.

Men det finst dikt som speglar det motsette: Menneskets kreative kraft. «Bach-nåden» er eit av dei finaste dikta eg kjenner om eit konkret orgelverk. Det tek utgangspunkt Johann Sebastian Bachs fantasi over salmen «Komm, Heiliger Geist, Herre Gott.» Eg siterer:

Å gi seg hen
når Bach spilles på et orgel
og verden bare vider seg ut
som om det er en nåde,
er en fjerding på et vann,
et blafrende lys i en svalgang,
eller det er brått vegger
som reiser seg, og som stiger
gjennom stær i stimer, dans,
en vegg som skjærer rett opp
med krystaller, snø, ut i gult lys,

Stær i stimar kan verke som eit merkeleg bilete. Men om vi samanliknar med Solaris korrigert, kan vi sjå at flokkar av stær kan likne bølgjande fiskestimar – eit godt visuelt bilete på rørsle i musikk. Til dømes i den nemnde orgelfantasien. Rimbereid dreg med seg slike bølgjemønster inn i det lange diktet om orgelets forsvinning, også i det lange diktet som Carina nemnde: «Men du er òg en bølge». Med andre ord, lese i den konteksten: Ein kvar vilje til liv – sjølv den minste – er ei mogleg motkraft for den forsvinninga som elles går føre seg i diktsamlinga. Og, kanskje for å samle kraft til noko slikt, søkk Back-diktet ned i ei stor, nåderik stille.

Forenkla kan ein seie at Hegels filosofi stiller spørsmål ved korleis det einskilde mennesket kan finne sin plass i samfunnet eller historia. Om kunst, litteratur og musikk er stadar der eit slikt arbeid kan gå føre seg, ligg det snublande nær å lese byrjinga av diktet «’Elementa pro organo’. 1965» i lys av hegelske tankar om korleis mennesket aldri slepp unna spørsmålet om forholdet til historia. Egil Hovlands verk, som dette diktet er skrive til, er utan tvil prega av hans tid, altså 60-talet, med modernismens avant-garde, den kalde krigen og stormaktene si utforsking av verdsrommet. Alt dette kling med når Rimbereid byrjar diktet slik:

Å våkne til ufred.
Et ødelagt morgenlys klippet ut av kald krig,
presset sammen til clusters på et noteark
og skjøvet ned mellom en svart og en hvit tangent
for å skjule sannheten
der inne.
For en må gjerne tro
at det fortsatt er mulig å leve enkelt, lyrisk
eller diatonisk.
utenfor historien.

Nei, utanfor historia kan ingen leve. Samtidig er diktet ope for at historia tek fatale vendingar nettopp i vår tid.

Hva vil leve på denne ødelagt planeten
om tre tusen og femten år?
Her, hos oss?
I det som for eksempel var Norge?
Et hurtigmutert, ofte sykt monster? Eller et lite,
forsiktig menneske?

Rimbereids poetisk forfattarskap, som innheld mange dikt på stavangerdialekt, byrjar med eit tragi-komisk bilete der Jesus «sklei i oljå» i Seine topografiar (2000). Forfattaren er absolutt medviten å leve i ein post-protestantisk kultur; her finst ikkje den type redning som ein kan finne i Arnold Eidslotts Bach-dikt eller ane i Egil Hovlands musikk. Rimbereids forfattarskap er grunnleggjande litterært, på ingen måte teologisk, idet dikta fabulerer over menneskelivet sine moglegheiter og umoglegheiter.

Den vakre, sørgjelege epilogen i Orgelsjøen, «Hva diktet alltid har visst. For Atle», skrive til litteraturprofessor Atle Kittangs minne, viser korleis Øyvind Rimbereids dikt ikkje fører med seg forsoning, men kanskje heller fortrøysting. Eg les litt frå diktet til slutt:

Og når graset er på sitt grønneste
og diktet sier det,
så er det ikke fordi graset
redder alt eller fordi graset
er det innerste i livet.

I diktet er graset grønt
fordi det en gang også grodde
på marker som synker, drømmeaktig,
med svaner, bøker og grått brød
på vei hjem til sjøen.

I diktet gjemmes krigene
fordi der slagene stod,
gror det nå tett med solsikker,
engsoleier og skinnende valmuer.

Det er dette diktet alltid har visst.

Janneken Øverland: Om vi grip fatt i det siste du var innom no. Det er mykje, kanskje ikkje negativt, men i alle fall trist og mollstemd her, og så finn du fram til det siste, vesle diktet til Atle Kittang. Då tenkjer eg på eit gammalt dikt av Paal-Helge Haugen, der kjærleiken eller håpet ligg i sprekkane mellom steinane i eit steingjerde. Er det slik her òg?

Tom Egil Hverven: Ja, faktisk så dukkar det steingjerdet opp i nokre av desse dikta, med dette håpet om å bli gravlagd innanfor. For det er jo alltid ei moglegheit å falle utanfor.

Carina Beddari: Men meiner du det gjeld heile forfattarskapen, eller tenkjer du spesifikt på Orgelsjøen?

Tom Egil Hverven: Det er i alle fall ope for at det samfunnet vi lever i no er ekstremt destruktivt. Og det er jo ikkje noko anna enn trist. Eg held fast ved det eg sa. I den setninga du las – «Du er òg en bølge» – ligg motkrafta.

Carina Beddari: Ja, eller så ligg den også i å tenkje på ein annan måte. Det er dei spørsmåla han tek med seg når han peikar mot både fortid og framtid. Men eg er heilt samd i at det er mollstemd. Også Solaris korrigert er ofte forferdeleg trist å lese.

Tom Egil Hverven: Det er frykteleg å tenkje på at Solaris korrigert snakkar om Norge over vassflata, som ein slags naturpark som heile verda kjem til. Det har berre blitt verre og verre. Vi brukar meir og meir pengar på at fleire og fleire skal kome hit og leggje fjordane endå tjukkare med oljerøyk.

Janneken Øverland: Der er mykje kyrkjeleg og religiøs musikk i dikta. Men der er heller ikkje mykje trøyst. Der er skjønnheit i musikken, men der er ingen svar?

Tom Egil Hverven: Det er i alle fall paradoksalt: «Komm, Heiliger Geist, Herre Gott.» er ein valdsamt kraftig orgelfantasi, men endar faktisk med stille. Det gjer jo rett nok som regel eit musikkstykke – ein kan seie det så enkelt òg. Men det er rørsler og motrørsler her. Carina fekk det godt fram, korleis særleg langdikta har rørsler som går imot kvarandre. Til liks med Janneken er eg veldig fascinert av Jimmen, sjølv om eg ikkje har vakse opp i Rogaland. Den beveger seg nesten som mot ein apokalypse, og eg blei veldig fascinert av korleis den brukar eigennamn – industribedrifter med gamle og nye eigarar, norske og utanlandske – som Kverneland og Trallfa. Han viser industrien har vore knytt til både jordbruk og olje. Det er eit tvetydig lys i slutten av samlinga: I sola er det ein varme, men oljen er restvarmen frå sola, og den varmen kan brenne alt.

Janneken Øverland: Inntil for nokre år sidan var det store lyset i Stavanger skrifta på veggen vis-à-vis Hotel Atlantic: «Jesus er verdas lys». Det er han jo ikkje her.

Tom Egil Hverven: Nei, men samstundes er det restar av ei mogleg politisk forståing av bodskapen i Det nye testamentet. At «Jesus sklei i oljå» kan ein lese som at Jesus ikkje ville ha sklidd, om det ikkje var så mykje olje.

Janneken Øverland: Men ein kan reise seg når ein har sklidd?

Tom Egil Hverven: Jo…

Janneken Øverland: Rimbereids forse ligg vel i langdikta, i den lange forma? Kva er det som gjer at vi som lesarar klarer å bli med heile vegen? Det er sjølvsagt Rimbereids fantasi, men den er også bygd inn i vår felles kulturhistorie. Korleis kjem ein seg frå stær til fiskesporer til røntgen? Er det berre språkleg nærleik som gjer det mogleg?

Tom Egil Hverven: Det krev jo arbeid å lese Rimbereid. Eg oppdaga ganske seint at han har skrive hovudfagsoppgåve om Göran Sonnevi. Sonnevi er på ein måte langdiktets meister i Norden. Det som skil dei to er at sistnemnde skriv alt ut ifrå eit eg som ligg tett på hans eige. Det er han sjølv som observerer. Men som Carina sa veldig godt tidlegare: Hos Rimbereid er det eit eg som kan flytte seg nesten 500 år i kvar retning.

Carina Beddari: Det er sant, men stilen og rytmen er jo ein konstant som gjer at ein klarer å følgje desse spranga. Ein kjem inn i noko, som ein gjer i messing. For min del kan faren ligge i at eg nokre gongar berre glid med og ikkje legg merke til alt eller hugsar å google alle namna som kjem opp.

Tom Egil Hverven: Det er ulike måtar å lese på. Det er flott å late seg rive med, som om det er musikk. Men samstundes er det ei glede å sjekke ting i dikta hans.

Carina Beddari: Ja, ein må jo det for å oppleve det fullt, og bøkene hans kan lesast mange gongar.

Janneken Øverland: Det er mange lag i teksten. Ein stad i Orgelsjøen går dei djupe tonane meir enn seks fot ned. Dei går så langt ned at dei kjem dit Bachs nittande dotter er gravlagd. Hadde han nitten barn? Eg må faktisk finne det ut. Det er ein arkeologisk arbeidsmåte, men han må få det til å stemme motivisk også. Og det er jo ein jævla jobb.

Tom Egil Hverven: Ja, det same gjeld «Tulipandiktet» frå Herbarium (2008), som også er ein ekstrem research-jobb. Det er for så vidt lett å finne ut at det var eit krakk på tulipanbørsen i Nederland på den tida, men Rimbereid byrjar berre der og så rullar han det fram til vår tid. Diktet blei avslutta nokre månadar før krakket i 2008.

Janneken Øverland: Då er det poeten som er klårsynt, eller?

Tom Egil Hverven: I alle fall er det ikkje mange andre poetar som har blitt sitert i den påfølgjande årstalen ved Svein Gjedrem i Norges Bank.

Janneken Øverland: Men når vi snakkar om desse essayistiske, faktabaserte dikta, må eg spørje: Er det eit punkt der fakta byrjar å ta livet av poesien?

Tom Egil Hverven: Nei, eg synest ikkje det, men eg likar jo dette.

Carina Beddari: Nei, det finst kanskje eit slikt punkt generelt, men ikkje i desse dikta. For min del kjem kanskje Rimbereid litt nær i det eine langdiktet i «Lovene». Det blir litt tungt. Men oftast er det slik eg sa det tidlegare: Det kjem alltid inn noko på rett tidspunkt, og det vekslar mellom det tunge og lette.

Tom Egil Hverven: Hegel er ikkje mellom dei lettaste filosofane. Det krev ein viss jobb å setje seg inn i dette. Men ein kan også seie det motsette om Rimbereids poesi: Dialektbruken gir nærleik. I Seine topografiar går han tett på gjenkjennelege scener frå Stavangers gatebilete. Det blir nok ekstra tett og konkret om ein kjem der ifrå, men det er heller ikkje vanskeleg for ein austlending å leve seg inn i det. Det er konkret på ein heilt annan måte enn i tankedikta. Og dialektbruken er dessutan strødd rundt i heile forfattarskapen.

Janneken Øverland: Men kva tyder dialektbruken? Kjekt for oss som kan den, men er den mest som ein liten piggtråd – ei forvansking?

Tom Egil Hverven: Eg tenkjer ikkje slik om det. Eg tenkjer det står i tradisjonen etter Prøysen. For meg er det autentisitet.

Carina Beddari: Men det er ikkje berre det. Han tek det inn i Jimmen og Solaris korrigert, og der er det noko underleggjerande også. Dialektbruken er både autentisitet og underleggjering.

Janneken Øverland: I Jimmen er det ei dobbel forvansking, sidan hesten er så lærd.

Carina Beddari: Den måten å bruke språket på kjem fordi han først byrja med dialekta.

Janneken Øverland: Joda. Det språket er eit ikkje-språk, eller eit blandingsspråk, men det er eit fint hestespråk.

Tom Egil Hverven: Jimmen er heller ikkje lett å lese.

Janneken Øverland: Han er i alle fall like vanskeleg for alle, tenkjer eg. Språket i Solaris korrigert er derimot merkverdig lett å lese – etter ei stund.

Tom Egil Hverven: Der oppdaga eg at eg måtte lese høgt. Ein tener ikkje noko på å lese den teksten inne i seg.

Janneken Øverland: Rimbereid skaper ein heilt eigen poesi her, som lesaren tileignar seg. Vi skal snart la han lese, men først må vi snakke litt om staden, om det å reise og kva det inneber i desse tekstane. Er det ekte reiser eller indre reiser?

Tom Egil Hverven: Er ikkje indre reiser ekte?

Janneken Øverland: Det er ein skilnad der. Du kan reise inne i deg medan du sit heime.

Carina Beddari: Det er begge deler her.

Tom Egil Hverven: I Trådreiser (2001) er vi til dømes i Russland.

Janneken Øverland: Men også der kjem det nokre heimlege sukk i teksten?

Carina Beddari: Det er nok det klassiske: Du må reise ut for å sjå heimen, og reise heim for å sjå det som er der ute.

Janneken Øverland: Heile kommentarlitteraturen til Rimbereid er i alle fall opptatt av staden: Av det å flytte seg, av å reflektere over det. Men er det eigentleg så sjeldan? Det er mange kloke hovud som plasserer han på ein heilt ny stad i lyrikken, men så kjem Petter Dass hoppande frå fortida?

Tom Egil Hverven: Solaris korrigert skil seg aller mest ut, ved at det faktisk er ei vellukka reise inn i framtida. Det er det vel ikkje andre i norsk poesi som har gjort på same måten.

Carina Beddari: Men i svensk?

Tom Egil Hverven: Ja, i Aniara av Harry Martinson.

Janneken Øverland: Og på scena på Det norske teateret fungerte det godt som noko heilt anna. Som lesarar må vi lage bileta sjølv, men der lagar dei bileta for oss.

Tom Egil Hverven: Det er interessant at det i desse tekstane, som går i dialog med blant anna Egil Hovland og seriøs samtidsmusikk, også er veldig mykje jazz. Det gjer kanskje at Solaris korrigert blei såpass bra på scena. Når eg høyrer Øyvind Rimbereid lese, tenkjer eg at det er ein musikar som les.

Janneken Øverland: Som like gjerne kan vere i nærleik av Bach som av jazzen. Men det er også eit Jim Morrison-dikt ein stad her?

Tom Egil Hverven: «Come on baby light my fire». Eg synest det er eit av rockehistoria sine mest dustete riff. Eit skikkeleg dårleg riff, men låta har jo sett seg.

Janneken Øverland: Vi får sleppe Øyvind Rimbereid til.

Øyvind Rimbereid: Eg må få takke for dette flotte arrangementet, og ikkje minst for den perspektivrike samtalen som eg greidde å henge med på – inkludert innvendingane, som eg også sette pris på. Eg skal lese litt spreidde strofer frå Lenis plassar, som kjem ut seinare i haust.
Leni er vekke. Ho er finsk og har hatt jobb på ei rekkje callsenter både her til lands og i andre land. Ho har levd eit lite år saman med ein mann som har blitt arbeidsledig. Ein søndag føremiddag forsvinn ho altså ut døra for så å ikkje kome attende. Kvar skal han som sit att leite? Kva skal han tenkje?

Det er eit forteljande langdikt, igjen, som vekslar mellom mange røyster og taleformer – det er dialekt her òg, men også eit kor av blomar som blandar seg inn og forsøker å gi råd, utan at det i særleg grad blir lytta til.

Øyvind Rimbereid les frå Lenis plassar.

Referat ved Eivind Myklebust.
Salongen er støttet av Fritt Ord og Norsk kulturråd.