Referat: «Søt melodi eller lyrikk for vår tid?»

I panelet satt Håvard Rem, Sigrid Hvidsten og Pedro Carmona-Alvarez. Ordstyrer var Synne Øverland Knutsen.

Birgit Hatlehol frå Oslo Internasjonale Poesifestival ynskte velkomen, informerte om årets program og presenterte panelet.

Synne Øverland Knudsen (SØK): For eit år sidan sat eg her saman med Håvard Rem og snakka om at Bob Dylan hadde fått Nobelprisen i litteratur. Kva gjer dette for songlyrikken og ryktet til songlyrikken? Endeleg kunne songlyrikk anerkjennast som litteratur. Kva har skjedd sidan då, Håvard?

Håvard Rem (HR): Det forandra feltet. I 2017 har alle norske litteraturfestivalar tatt songlyrikk inn i programmet sitt. Ein av festivalane, Bjørnsonfestivalen, har også laga ei kåring av beste norske songtekst etter 1945, i samarbeid med Dagbladet. Merksemda har kome i store monn – på høg, høg tid! Men så opnar det også for å stille spørsmål om definisjonar og kva ein songtekst eigentleg er for noko i det heile.

SØK: Det kan vi kome attende til, men først: Sigrid, du er kulturredaktør i Dagbladet og har sete i denne juryen saman med Frida Ånnevik, Gisle Selnes og Arne Borge. De hadde ein ambisjon om å bestemme kva som er den beste norske songteksten sidan 1945, og la fram 30 nominerte tekstar. Korleis var den prosessen?

Sigrid Hvidsten (SH): Det var ein interessant prosess, initiert av Bjørnsonfestivalen. Vi danna juryen, byrja å nominere og så viste det seg at vi var veldig, veldig usamde. Vi var usamde i kva som eigentleg er ein god songtekst, kven som har laga den, og om ein god songtekst gjeld som god songtekst dersom låta er dårleg. Vi diskuterte også om det var viktig at låta var ein hit. Det var utruleg mykje som kom opp, og det var rett og slett ganske vanskeleg – og difor også veldig gøy. Vi enda opp med ei liste på 30 og lét lesarane bestemme kven som vann.

SØK: Kvifor lét de lesarane bestemme?

SH: Vi ynskte å involvere lesarane for å skape diskusjon heime hos folk, og for at det ikkje skulle bli slik at det berre var vi som sat og diskuterte og kom med kåringa. Hovudpoenget var å involvere lesarane og få fram diskusjonar. Det såg vi at det blei, for det var ganske stor interesse. Eg trudde heile tida at Jokke kom til å vinne, men det gjorde han altså ikkje.

SØK: Kvifor sat de grensa i 1945? Det er eit ganske stort tidsrom?

SH: Det hugsar eg ikkje heilt. Vi tenkte vel å ta føre oss etterkrigstida, altså den moderne tida, som vi kan kalle den.

HR: 1945 er eit godt utgangspunkt. Den moderne songteksten blir på ein måte fødd i 1945, fordi norske artistar då byrja å skrive på morsmålet på ein annan måte: Dei byrja å skrive på dialekt. Alf Prøysen debuterte. Då hadde det vore ei hundre år lang dialektpause. Med vår veldig spesielle språkhistorie har vi sidan 1850 prøvd å etablere to skriftspråk, nynorsk og bokmål, og dialektane blei først sett på som ei slags anarkistisk underminering av desse to språknormene våre. I 1945 kom Alf Prøysen, Vidar Sandbeck og Einar Skjæraasen, og vi fekk den første store dialektbølgja. Det har også med den teknologiske utviklinga å gjere. Etter 1945 kom plateindustrien, listetoppar og så vidare. Så 1945 var eit veldig godt val.

SH: Det var eit mål å lage ei mangfaldig liste først, så vi ynskte å få med folk frå alle tiår og alle sjangrar. Det var interessant å sjå opp imot kva som var inn og ut på den tida, kva som fungerte i musikkbransjen, kven som blei marginalisert og kven som blei del av ei bølgje.

SØK: De må jo ha høyrt gjennom ein god bunke med artistar. Korleis gjekk de fram? Hadde de nokre køyrereglar før de sette i gong?

SH: Nei, berre at det skulle vere etter 1945 og at det måtte vere meint som songtekst og ikkje lyrikk som blei tonesett. Først sette eg meg ned og tenkte på kven som er mine norske favorittar, men så byrja eg å stille spørsmål om dei er det på grunn av musikken eller teksten? Det er jo det vanskelege når ein skal definere god songlyrikk: Er det musikken eller teksten som er viktigast? Fungerer ein god tekst om ikkje musikken er slåande?

SØK: Pedro, du er jo både forfattar og musikar. Når du høyrer ein song, kor viktig er teksten for deg?

Pedro Carmona Alvarez (PCA): Det kjem litt an på kor viktig den er for den som formidlar den, tenkjer eg. Det merkar ein når ein høyrer på musikk. Ein songtekst kan vere berre tull, eller veldig enkel formelt sett, men likevel fungere om den blir levert med ein lidenskap eller ei haldning som viser at ein vil noko. Det er det som er fint med poesi – og musikk er poesi. Når ein les Monica Aasprongs dikt, som er ganske repetitive og nesten religiøse i sitt enkle uttrykk, så får ein orda og tydinga, men når ein høyrer henne lese det opp, får ein også alvoret til mennesket som har skrive det – i tillegg til det tonale i røysta. Sjølv om det ikkje er song, så er det ein tonalitet i Aasprongs måte å deklamere på. Eller i poesien til den finsk-svenske Catharina Gripenberg, som også er lydleg og lyrisk og har songlege kvalitetar i seg. Leveringa gjer at det blir ei god tekstuell oppleving.

Og så er det mange problem her. Eg hugsar Georg Johannesen fekk i oppdrag å melde Åge Aleksandersens «Levva livet», som var ein megasuksess. Han slakta den fullstendig, fekk kjeft og blei skulda for å vere elitist. Men Johannesen svara berre at dersom det er noko gale med røyra dine heime, så ringjer du ein røyrleggjar, ein som har peiling på røyr. Eg har peiling på språk, og dette er berre drit, meinte han. Og det må jo vere mogleg å seie. Om ein les ein tekst med eit litterært, teoretisk, poetisk blikk – tekniske ting, metaforiske nivå, biletlege nivå – så kan ein spørje: Er det veldig bra, som reint språkleg oppleving? Tja, kanskje skulle ein heller lese Anne Carson om det berre er det ein er ute etter. Men, så er det det andre: Dette er sikkert sjette gong eg blir invitert til slike songtekstsamtalar i år, og folk er alltid sånn: Er det bra? Er songtekstar bra på alvor? Er det skikkeleg kunst? Det er jo det også! Ein snakkar aldri slik om romanar, som om det er éin ting. Songtekstar er like mangfaldige og like komplekse – og like bra og dårlege – som romanar er. Ein må lære å lese tekstane på deira eigne premissar.

SØK: Du har jo skrive begge deler. Korleis går du inn i det å skrive ein songtekst? Er det ein prosess som er veldig ulik den andre skrivinga?

PCA: Ja, det er klart det. Alle sjangrar er ulike, alle tekstar er ulike. Eg skriv jo på engelsk, og det har eg gjort sidan eg nesten ikkje kunne engelsk. Det har vore mitt songspråk, fordi eg har høyrt mykje på engelskspråkleg musikk. Det norske språket har eg hatt til det andre, og det har vore eit skarpt skilje for meg. Berre det er jo ein forskjell. Engelsk er eit framandspråk, eg ikkje kan det perfekt, men har lært meg det gjennom kunst – gjennom songar og filmar og slikt.

SH: Korleis skriv du tekstar forskjellig på norsk og på engelsk? Er det annleis på engelsk?

PCA: Eg har mindre tilgang på språk på engelsk, så eg må støtte meg på andre ting: Gjentakingar og rim, som eg aldri brukar på norsk. Eg skriv metrisk frie dikt. Dei har rytme, men ikkje nokon metrikk som skal inn i ei form. Når eg skriv songar, er eg ein ganske enkel fyr: Alle songane går i dei same akkordane, og eg må bruke ting som rim, metrikk og linjelengder. Eg prøvar å gjere tekstane enklare og enklare.

SØK: Kvifor det?

PCA: Det er der det er enklast for meg. Det vanskelege går inn i litteraturen.

HR: Og så er det jo også fordi ein på engelsk ikkje beherskar like godt dei nivåa som ein kanskje beherskar litt for godt på norsk. Det kan vere frigjerande å skrive på engelsk. Ein må attende til det ein skreiv som tenåring, nesten.

Eg har skrive på engelsk for blant andre a-ha. Då var det spesielt å oppleve at vokalisten instruerer deg til å leggje inn ein diftong akkurat her. «Take on me» hadde aldri blitt den songen utan diftongen i «take», som han må syngje på. Det er ikkje slik ein tenkjer når ein skriv dikt, at her må det vere ein diftong. I USA og i musikkbransjen der finst det jo til og med eigne hook line-poetar, som berre skriv hooks. Det er eit eige felt.

SØK: Vi er jo ikkje berre her fordi Bob Dylan har sete songlyrikken på kartet igjen. Vi skal også snakke om norske tekstar, som verkeleg har fått eit oppsving. I 2008 diskuterte ein kvifor det var så lite norskspråkleg musikk på radio: «Kvifor er 95 prosent av tekstane på engelsk?». Året etter var det slik: «No er det 33 prosent norske tekstar på P3!». Her har det jo skjedd ganske mykje dei siste åra, og kanskje særleg det heilt siste året. Men kva? Kvifor er norsk plutseleg kult igjen?

SH: Eg trur ein må trekke tråden langt attende, til då norsk musikkbransje fekk ordentleg sjølvtillit ein eller gong på 70-talet, då ein skjønte at ein ikkje måtte synge på engelsk. Ein kunne lage indie-musikk og rappe og gjere mykje forskjellig. Når ein først hadde skjønt at målet ikkje trengde å vere å slå gjennom i England, kunne ein byrje å finne andre vegar og andre måtar å fortelje ei historie på, både musikalsk og tekstleg. Vi måtte finne oss sjølve, finne tryggleiken før vi kunne byrje å leike. Men altså, Kaizers Orchestra syng jo på norsk, men eg skjønar ikkje kva dei syng, så eg føler dei syng på eit anna språk.

PCA: Det er berre ei myte at Kaizers syng på norsk…

SH: He he, eg tenkjer i alle fall at det byrja då ein fekk lyst til å skilje seg ut, og folk skjønte at ein måtte synge på norsk for å treffe nordmenn ordentleg. Altså, for å treffe ordentleg med tekstane, ikkje med musikken.

Eg veit ikkje om folk har sett «Takin Ova», den nye NRK-dokumentaren om norsk hip hop. Den norske rap-scena, som eg synest er heilt fantastisk, var i byrjinga veldig streng og rigid. No er det heilt kaotisk og folk gjer kva faen dei vil. Difor får vi slike som Cezinando, som skriv nydelege tekstar, og Karpe Diem, som kanskje er Norge sitt einaste ordentleg politiske band. Akkurat no er det veldig bra.

SØK: Kva tenkjer du, Håvard?

HR: Det er mange forklaringar. Det er klart at a-ha inntok førsteplassen på Billboard i 1985–86 skapte ei engelskspråkleg bølgje i norsk musikk. Mange av dei som var fødd på 70-talet, som var sånn 10–12 år gamle då dei sat og såg eit norsk band på MTV, kallar eg «The lost generation». Nesten alle skreiv på engelsk, og dei er så gløymde at eg ikkje ein gong har lyst å nemne namn… I kjølvatnet av dei byrja unge norske artistar å sjå kven som hadde klart å halde det gåande i 10-20-30 år. Jo, det var dei som skreiv på norsk. Heile visegenerasjonen frå 70-talet – det var dei som overlevde og har blitt hugsa. Eg plar seie at ein norskspråkleg tekst er ein tekst som har mottakar, og at når du først har lært den, då slepp den ikkje taket. Du hugsar den.

SH: Rundt 2005 hadde også Bjørn Eidsvåg den mest selde plata fire år på rad eller noko.

SØK: Håvard, du skriv ei bok om norsk songlyrikk?

HR: Eg skriv ei slags norsk songlyrikks litteraturhistorie, fordi songlyrikken har blitt så marginalisert i den offisielle litteraturhistoria. Den siste som kom ut, i 1998, er på 2100 sider og handlar om norsk litteratur etter 1945. 700 sider er om lyrikk – det er veldig flott, men av dei 700 sidene er det 7 sider om songtekstar. Det er litt om Prøysen og litt Skjæraasen, og så er det litt om 70-talsvisesongarane. That’s it.

SH: Dette var gøy når vi skulle lage kåringa vår. Det var ingen kanon! Som regel går ein attende og les seg litt opp, men her opererte vi i eit void og måtte definere alt sjølv. Det var veldig spennande – og vanskeleg.

HR: I 1998 hadde ein byrja å ha ei meir sosiologisk tilnærming til litteratur. Ein hadde tatt med barn- og ungdomslitteratur, krim, kiosklitteratur, altså sjangrar som ikkje hadde blitt tatt med i tidlegare litteraturhistorier. Men ikkje songtekstane.

SH: Der var jo 7 sider, då.

HR: Ja, 7 sider…

SØK: Kva slags artistar skriv du om?

HR: Eg tek føre meg tida frå 1600 til 2000. Eg nemnde «The lost generation» tidlegare. Samstundes blei dei eg kallar «slow train coming» fødde. Dei er født på 70-talet og skreiv på norsk, men blei 40 før dei blei lagt merke til og landskjente.

SØK: Kven er dei?

HR: Stein Torleif Bjella, Tønes, Odd Nordstoga og så vidare. Det er ein generasjon som no betyr veldig mykje, men som brukte lang tid. Dei har vore tru mot uttrykket sitt.

SØK: Kvifor brukte dei så lang tid?

SH: Dei fekk ikkje platekontrakt.

PCA: No snakkar vi om ulike bølgjer og kva som var kult og tapte generasjonar og så vidare. Eg er heilt samd med deg Håvard i det at a-ha på Billboard i 1985 fekk mange som var unge til å byrje å skrive på engelsk, fordi når ein er liten og spelar gitar, så drøymer ein om å bli stjerne, og det blir ein jo i England og USA. Då må ein syngje på engelsk. Men så er det jo også slik at nokon alltid blir trøytte og leie av noko, og finn noko anna å drive med. Kva er det dei seier? Med ein gong eit kult nabolag får ein Starbucks, så er det over. Då flyttar dei kule ein annan stad og startar noko anna.

På 90-talet, då eg var med i «The lost generation» og skreiv på engelsk og spelte på Øya – he he he – song til og med ein fyr som St. Thomas, som nesten ikkje kunne snakke engelsk, på engelsk. Han song jo nærast på norsk, men det han gjorde med musikken sin var flott!

Den norske songfloraen på 90-talet var jo Bjørn Eidsvåg og dei. Vi hadde også Jokke og Raga Rockers og Dumdum Boys, som framleis stod som ein påle. Vi høyrde på Imperiet og vi høyrde på Bob Hund, så det handla ikkje berre om det språklege. Men det var noko med at vi byrja å skrive tekstar på engelsk då vi var 13, og så heldt vi fram med det. Plutseleg sat det nokre fyrar ut i Loddefjorden og tenkte at, «faen heller, eg kan ikkje engelsk, eg har skikkeleg dårleg uttale» og så prøvde dei å lage noko anna ut av det. Desse brytingane er eg sikker på er viktige. No er det slik at alle skriv norske songtekstar og Cezinando og hey hey og alt er topp. Eg veit ikkje kor mange prosent det er på P3 – eg høyrer aldri på P3 – men det er sikkert mange prosent. Men gi det fem år, ti år, så sit det nokre kids ein stad i byen og seier: «Faen, har de høyrt om St. Thomas, eller? Det var kult, han skreiv på engelsk». Og så vender det igjen og folk byrjar å skrive på engelsk.

HR: Eit trist minne eg har, er frå då plateselskapet til St. Thomas ville at han skulle gjere eit norskspråkleg come back. Då sette vi oss ned og skulle skape om tekstane hans til norsk. Men så blei han borte.

SØK: Ein ting som skil songlyrikk frå litteraturen – den store litteraturen, om eg kan seie det – er at det ofte er rim. Det driv ein jo ikkje med i litteraturen lenger. Då eg spurde dykk før vi gjekk inn, så sa de alle at de elska rim i songlyrikk. Håvard, du har eit interessant blikk på det og på korleis rimet har funne vegen inn i dei nye norske songtekstane.

HR: Ja, det forsvann jo ut rundt 1965. Det var 20 år på overtid. I veldig mykje av europeisk lyrikk var 1945 året då modernistane hadde overtatt heilt. I Norge hadde vi det eg kallar seintradisjonalisme, som er veldig interessant. Sjølv etter dei brutale krigserfaringane og Holocaust OG Hiroshima, så heldt poetane fram med å skrive på rim i nesten 20 år. Noko av det visesongarane gjorde rundt 1970, var å hente fram Inger Hagerup og tonesetje dikta hennar. Det var veldig songvennleg. Men så forsvinn det, og ein av dei som kommenterte det, var Arnulf Øverland. Ha sa at rimet er eit nytingsmiddel, og at det også truleg var difor det blei forbode…

SØK: Men no er vi attende hos rimet. Kvifor det?

HR: Det skuldast også at dei yngre poetane, som ikkje gidd å forhalde seg til skiljet mellom tradisjonalisme og modernisme, har vakse opp med songtekstar. Det er litt postmoderne, dei grip til rim og rytme og refreng som ein naturleg del av paletten sin.

SØK: Så songlyrikken er postmodernistisk?

HR: Neida, men det å bruke den i moderne lyrikk på denne måten.

SH: Eit døme frå i sommar: Chirag frå Karpe Diem og ein av dei gamle rapparane, Mae (Opaque) gav ut ei låt som heiter «Loff». Den seier litt om kvar vi er akkurat no. No er det så leikent i den norske songlyrikken at ein kan lage eit refreng som er bygd opp rundt dette rimet: «Loff, loff, loff / toff, toff, toff». Den funkar kjempebra!

PCA: Rimet er jo limet i hip hopen. Det som er fint med rimet, er at ein utfordrar seg sjølv når ein skriv. Når ein skriv tekstar, er ein heile tida på jakt etter ein samanheng mellom bileta. Når du skriv med rim, opnar det nye samanhengar. Du utfordrar biletlege konvensjonar, fordi du er nøydd til å oppfylle nokre rimkrav. Du har ordet «vann» og ordet «tann» – kva er koplinga her? Då må du vere kreativ på ein annan måte og fylle ut.

SØK: Er det det som skil eit naudrim frå eit rim som funkar? At det har ei meining, står i ein samanheng?

PCA: Ja. Korleis du arbeidar med tomrommet mellom rima. Det er jo Bob Dylan som er den store her, han er veldig god – og veldig dårleg når han ikkje er i slag.

SH: Dialekt har også noko å seie. Mange av dei nye norske songlyrikarane brukar si eiga dialekt og kan rime på nye måtar.

HR: Ein kan jo kjøpe rimleksikon, men det blir fort brukt opp. «Hjerte / smerte». Dialektane skapar heilt nye moglegheiter for rim. På stavangerdialekten kan ein rime preposisjonen «mellom» med substantivet «fylla»: «Fydlå» og «mydlå».

PCA: «Wenche Myhre» og «syre». Er ikkje det Jan Eggum? He he.

SØK: Mange forventar også emosjonell relevans av ein songtekst. Det er viktig for deg, Sigrid?

SH: Det er veldig viktig for meg. Kva er det som gjer ein songtekst effektiv for meg? Eg må innrømme at når eg høyrer på musikk, så er eg mest opptatt av musikken. Teksten er det som kan opphøgje det til ein større heilskap. Sjølvsagt, eg elskar morosame ordspel og rim og sånn, men om ein song skal treffe meg ordentleg, må den ha emosjonell relevans.

Kva er det eg elskar med Bruce Springsteen, tenkte eg på veg hit. Det ligg jo i forteljingane hans, der han går inn i einskilde menneskeliv, kor det alltid står noko nært og vondt på spel. Musikken hans er fantastisk, men dette tekstlege løftar han opp til dei heilt store.

SØK: Men er ikkje det eit subjektivt kriterium?

SH: Jo, veldig.

SØK: I kåringa brukte de jo også andre kriterium enn emosjonell relevans. Kva slags?

SH: Eg brukte kun emosjonell relevans. Neida, vi hadde ulik bakgrunn og ulike inngangar. Men det er det som er så bra med musikk. Det er følelsar. Ein kan ikkje kome med statistikk når det gjeld musikk.

SØK: Så de hadde ingen kriterium?

SH: Jo, vi hadde masse kriterie, men, altså, det kokar ned til: Kva er bra lyrikk?

PCA: Ein kan jo ikkje avgrense det. Alle kriterium må på bordet samstundes. Det er som Georg Johannesen meinte, at om du har jobba med litteratur ei stund, så har du kriterium for godt språkleg arbeid. Det er ikkje berre synsing. Eg kan sjå forskjellen på ei god og ei dårleg setning, heilt teknisk, men det har ingenting å seie for emosjonen. Springsteen skriv ikkje perfekt poesi, og dei beste tekstane hans er ofte dårlege låtar. Av og til skriv han middelmåtige tekstar, som han løftar med harmonikk, tonalitet og krafta i bandet sitt. Leveringa er så viktig. Tom Waits kan syngje kjempebanale, frelsesarmeen-aktig låtar med naudrim og alt, men får oss til å tru på at «sånn er det»! Det er som om songaren med si maske – synging er jo å ta på seg ein annan identitet – garanterer for at dette er ekte, uansett kor banalt det er.

Det er ei fantastisk fin scene i den «Tilsammans»-filmen til Lukas Moodyson. Det er eit kommunistisk-anarkistisk kollektiv der alle høyrer på John Coltrane og les James Joyce, men systera til ein i kollektivet er eit heilt vanleg menneske, som er gift med ein idiot som bankar henne opp. Ho stikk av om natta og kjem til dette jævla sære kunstkollektiv og drikk seg full. Så set ho på Nazareths «Love hurts» på platespelaren, og alle er sånn: «Dette er berre drit! Har du ikkje høyrt om John Coltrane». Og då svarar ho: «Men det är ju sant!». Det er navet i det: Opplever ein det som ei sanning? Det må vere ein grunn til at desse folkefestgeneralane, som Springsteen og Eidsvåg, treff så sinnsjukt breitt? Folk treng desse sanningane når dei skal døype ungane sine, gravleggje mødrene sine, gifte seg.

SH: Vi hadde ein kjempestor diskusjon om den songen som blei nummer ti på lista vår, Karpe Diems «Lett å være rebell i kjellerleiligheten din». Den gjer eit litterært grep, ved at den hentar inn tekstar frå kommentarfeltet. Og den er levert med eit raseri, som er veldig kraftfullt. Kva gjer den til ein god songtekst? Det er grepet. Ikkje nødvendigvis sjølve setningane. Ein del av rima er sjølvsagt veldig slåande, men likevel… Då vi skulle kåre vinnaren, Erik Byes «Vår herres klinkekule», under Bjørnsonfestivalen, skulle vi spele topp 5-lista framfor eit samla borgarskap i Molde. Prosten og diverse andre var der. Den første låta som blei spelt då, var «Lett å være rebell i kjellerleiligheten din» med linjer som «Alle skal bli knulla / mulla, mulla, mulla». Eg trur dei fekk bakoversveis. Dei var sjølvsagt nøgde med Erik Bye til slutt.

SØK: Har ein eit særleg ansvar, når ein kan treffe så mange? Med den krafta som songtekstar og musikk har, bør ein då skrive om noko spesifikt? Er det eit politisk potensial her?

HR: Det har blitt aktualisert dei seinaste åra, fordi songtekstar stadig utfordrar tabugrensene. Det siste er russetekstane, som er veldig populære og som faktisk generer enormt med pengar: Folk betalar 50.000 for å få laga ein russelåt, som sjølvsagt er på norsk og som skal utfordre grensene for det sømelege. Og når fornøyelsesparkar skal ha arrangement der dei fleste er under tolv år, kva er det tolvåringane vil høyre? Jo, russelåtene. Med eit tekstkritisk blikk er dette absolutt ikkje noko for ein tolvåring i det heile tatt.

Eit anna døme er «slow train coming», Bjella og generasjonen hans, og «The lost generation». Frå det same 70-talet har vi ein tredje og veldig interessant politisk generasjon av norskspråklege songtekstar – det som blei svartmetall. Her var det mange som byrja å syngje på morsmålet sitt, og dei tekstane er politiske.

SH: Og veldig ofte gode! Men ein skjønar ikkje kva dei syng…

HR: Nei, for dei growlar.

SØK: Pedro, du har understreka at songtekstar er ideelle for å ta for seg det kvardagslege. Er det spesielt for songlyrikk, eigentleg?

PCA: Neida, det er ikkje det. Det er det skriving dreiar seg om. Vi snakkar om alt frå det nære til det vulgære.

SØK: Kan ein lettare komme unna med det i ein songtekst? Kan ein tillate seg å vere meir banal?

PCA: Endå meir banal enn kva då?

SØK: Enn ein roman?

PCA: Har du lese banale romanar, eller? Har du sett kor mange romanar det er med slike damer som står med ryggen til på omslaget? Du får det ikkje meir banalt enn det. Dårlege og banale ting finst i alle former overalt. Det er kanskje tydelegare i songtekstar fordi dei er så synlege. «Brukskunst» er jo eit ord på norsk. Songlyrikk blir sett på som bindestrekskunst – troll-deig, liksom. Det er noko anna enn den store kunsten; ein trur at kunsten er ein diger katedral med kjempeklang. Det er ikkje rart ein blir redd av det.

Songlyrikken er kort, ser enkelt ut og er overkommeleg formelt for eit menneske å skrive. Skal du skrive ein roman, er det trass alt teknisk vanskelegare berre det å lage stoffet. Song har blitt meir brukt i, kva skal ein seie, domestiske forhold? Songar handlar om kjærleik og sorg og fødslar og død og dåp – dei essensielle tinga. Det gjer «Ulysses» også, men den har er ein større kompleksitet i komposisjonen. Songen og diktet kan vere ganske enkle utan at det blir banalt av den grunn. Vi har lært at «enkelt» er teit, sidan modernismen på eit tidspunkt føretrekte det motsette: Friksjon, motstand, det vanskelege, alle dei tinga som vi har vakse opp med å gi cred: «Eg måtte tvinge meg gjennom ”Ulysses”», liksom. Den tvangen har ein kant. Den hadde sin plass i historia, fordi modernismen var ein reaksjon på andre ting, til dømes at kunsten hadde blitt blaut og kantlaus. Ein trengde at Breton sa «Gå opp og skyt inn i menneskemengda». Men i dag er den konteksten vekke, og vi har gløymt at det enkle og lette ikkje nødvendigvis er dårleg. Ting er også enkle i livet.

SH: Skal du skrive 500 sider om ei enkel kjærleikssorg, må du vere ein utruleg god forfattar.

PCA: Eller ikkje god? He he

SØK: Vi snakka litt tidlegare om Jenny Hval, som skriv på engelsk. Ho er meir interessant no fordi ho har blitt meir konseptuell?

PCA: Eg synest at Jenny Hval er veldig interessant. For meg er det unaturleg å drive å skilje så mykje. Det gjer eg ikkje med romanar og romanforfattarar, og det er vanskeleg å gjere det med artistar. Jenny Hval har gått frå å lage ganske konvensjonell pop-rock, heile tida med litt edge, til å oppløyse ein del kriterier, både tekstuelt og musikalsk. Til dømes har ho slutta med metriske mønster i stor grad. Ho approprierer ein del samtidslyrikk i musikken sin. Ho jobbar med teoretisk konseptualitet om kjønnsteori og den typen stoff. Det er uvanleg. Og så er ho mindre opptatt av at ein song må vere akkordbasert eller ha ein harmonisk progresjon. For henne er ein lyd like interessant som ein songstruktur. Det er gøy å sjå korleis ho har tatt det vidare.

SØK: På Øya-festivalen hadde ho med ein skjerm og sat og skreiv samstundes.

PCA: Ho har vendt heile sitt vesen i større og større grad mot 70-talsperformancekunsten, den feministiske performancekunsten som er kjønnsbasert, konfrontativ og ganske hard. Når vi snakkar om det enkle: Jenny Hvals tekstar blir også enklare og enklare, mindre og mindre og meir slagordaktig.

SH: Eg elskar Jenny Hval, men eg spør meg av og til: Hadde vi tolt det på norsk? Eit heilt album om mensen?

PCA: Ja, Gunnhild Øyehaug skriv jo bøker om mensen. Det kan vel ikkje vere så frykteleg radikalt lenger det? Vi har jo visst om det lenge…

SH: Ha ha, eg lurer berre på korleis det hadde blitt mottatt.

HR: Noko av det som har gjort størst inntrykk på meg i det siste, var å høyre Eva Weel Skram heilt åleine framføre ein song som ser ut som eit moderne dikt om du set den opp på eit papir. Den handla om eteforstyrringar, og den var på norsk. Det var som ei total foreining av tekst, røyst og musikk. Eg trur at etter kvart som vi byrjar å ta songteksten på alvor, vil vi sjå at dette feltet ikkje er delt i dikt og songtekst, men at det meir og meir vil handle om at noko er skriftbasert og skal få lov til å vere skriftbasert – grafiske dikt, til dømes – men at veldig mykje har vore og er framleis framføringsbasert. Framføringa handlar ikkje om kven som er flinkast til å syngje. No er vi midt i ei bølgje der norske poetar turnerer heile landet rundt med ulike profesjonaliserte musikalske konsept. Det er interessant å nemne på ein poesifestival. Det fysiske formatet slit ganske mykje, altså på bokfronten, men poetane bryr seg ikkje om det. Vi har aldri kunna stole på boka, for boka har aldri selt, og vi har alltid måtta utforske andre framføringsmåtar enn papirformatet.

Samstundes ser ein at songpoetane profesjonaliserer skrivinga si. No er Bjella ute med ei nydeleg diktsamling på Oktober Forlag. «Jordsjukantologien nr. 1». Felta glid over i kvarandre.

SØK: De har gjentatte gongar kome attende til at det ligg ein performativitet til grunn her. Høyrer då kritikken av songlyrikk heime i musikkritikk eller i litteraturkritikken?

SH: Ein må kritisere produktet, heilskapen. Ein kan ikkje velje vekk tekstane i musikkritikken.

PCA: Igjen, eg trur det handlar om korleis ein vel å sjå an objektet sitt. Eg er heilt samd i at du må skrive om det musikalske og det tekstlege samstundes, om du skal melde den nye plata til Cezinando. Men viss du vil skrive eit essay kun om tekstane, så er det også heilt mogleg. Eg føler at ein i slike samanhengar alltid vil lage slike skilje: Vi står her og vegen skil seg i to retningar og det står eit tre i midten. Viss vi ikkje vel noko, så kræsjar vi. Men vi kræsjar jo ikkje, det er ikkje noko tre der! Det går berre rett fram. Som kunstnar og forfattar bryr eg meg ikkje om det i det heile tatt. Eg har ingen behov for å kategorisere.

Det kan rett nok vere litt kuriøst å ta ein songtekst og løfte den fullstendig ut av samanhengen. Då skal den vere supergod. Dylans tekstar toler det, Cohens tekstar toler det, og det finst nokre andre kanoniserte songtekstforfattarar som toler det. «A Hard Rain’s A-Gonna Fall» toler det. Du kan lese den ved sidan av Blake, og det står seg godt. Men når du høyrer han framføre den, så girar det opp.

SH: Eg hadde eit prosjekt for nokre år sidan med å finne ut kva norske songtekstar handlar om. Eg skulle ta for meg alle norske Spellemannsvinnarar eit år, og skulle finne ut kva dei song om. Huff, det var eit forferdeleg prosjekt. Det var ein skikkeleg dårleg idé. Tekstane heldt seg ikkje utan musikken. Eg enda opp med å ikkje skrive noko og bli litt deprimert. Det funka ikkje.

PCA: Tenk om du skulle gjere det same med romanar. Poul Borum gjorde det ein gong med alle norske diktsamlingar. To samlingar var ok, resten var berre drit. Inne i feltet finst det enorme forskjellar. Kvaliteten er ein ting, og kva ein får ut av det emosjonelt og så vidare, er noko anna.

SØK: Juryleiar Arne Borge sa i grunngivinga for kåringa at songteksten er den mest populære sjangeren vi har, men at den nesten er fråverande i kritikken. Er det for lite samtale om songtekstar?

SH: Det kan hende. Vi har ikkje snakka mykje om det tidlegare, men vi gjer det no. No syng folk på norsk, og då er det relevant. Det har ikkje vore så relevant tidlegare. Mange musikarar brukar 90 prosent av tida på musikken, og så finn dei ut kva dei skal synge etterpå. Viss det er på engelsk, kan dei synge kva som helst – det er sikkert og visst. Men no som tekstane er meir påtrengjande, er dei umoglege å ignorere. Dei har blitt ein del av diskusjonen.

PCA: Eg trur at det berre blir betre og betre. Fleire og fleire kjem til å ha noko å seie om dette. Det er ikkje nødvendigvis songteksten, men songen som sjanger – altså amalgamet mellom intonasjon og ord – som kjem til å få større og større plass framover.

SØK: Siste ord, Håvard?

HR: Eg er heilt samd. Eg har undervist ein del på det første norske bachelorstudiet i låtskriving. Noko av det eg må fortelje studentane då, er at alle førebileta deira, om dei er frå Frankrike eller USA eller kvar som helst, dei syng på morsmålet sitt. Det er klart at når ein syng på morsmålet, så kan ein vokalt hente fram heilt andre lag i seg sjølv, som har med emosjonar å gjere. Og så treff ein dei same laga hos lyttarane. Det er ikkje så lett å få til på eit framandspråk. Sit du på ein kafé der engelsk er felles språk og prøvar å fortelje dei vitsane som du har suksess med heime, så går det ofte ikkje så bra.

SØK: Det får bli siste ord. Tusen takk til Sigrid, Pedro og Håvard!

Arrangert i samarbeid med Oslo Internasjonale Poesifestival med støtte frå Fritt Ord og Norsk kulturråd.
Referent: Eivind Myklebust